Chùa Bà Nước Mặn: Di tích kiến trúc tôn giáo lâu đời tại Bình Định

Được đánh giá là một trong những kiến trúc tôn giáo lâu đời tại Bình Định, Chùa Bà Nước Mặn đến nay đã trở thành điểm đến tâm linh nổi tiếng nhất tại Huyện Tuy Phước. Cùng với việc tổ chức lễ hội lớn hàng năm đã thu hút rất đông du khách và người dân từ khắp mọi nơi đến tham dự.

Nguồn gốc của di tích Chùa Bà Nước Mặn

Chùa Bà Nước Mặn từ lâu đã được công nhận là di tích lịch sử văn hóa đặc biệt quan trọng của vùng đất Bình Định. Nơi đây không chỉ ghi dấu sự hình thành và phát triển của cộng đồng người Hoa tại cảng thị Nước Mặn ngày xưa mà còn lưu giữ những giá trị tinh thần, văn hóa đặc sắc của vùng đất này.

Ngôi chùa hiện nay có vị trí nằm tại thôn An Hòa, xã Phước Quang, huyện Tuy Phước, cách trung tâm thành phố Quy Nhơn khoảng 25km về phía Tây Nam.

Lịch sử hình thành và phát triển

Câu chuyện hình thành của Chùa Bà Nước Mặn gắn liền với sự ra đời và phát triển của cảng thị Nước Mặn vào thế kỷ XVI. Vào thời điểm đó, Nước Mặn nổi lên như một thương cảng sầm uất, thu hút nhiều thương nhân từ khắp nơi đến buôn bán, giao thương với các nước trong khu vực như Trung Quốc, Nhật Bản, Ấn Độ và nhiều nơi khác.

Cộng đồng người Hoa tại đây cũng dần hình thành và phát triển mang theo tín ngưỡng thờ cúng Thiên Hậu Thánh Mẫu – vị thần bảo hộ những người đi biển được tương truyền trong dân gian.

Để đáp ứng nhu cầu thờ cúng tâm linh của người dân và cộng đồng người Hoa, Chùa Bà Nước Mặn xây được dựng vào khoảng thế kỷ XVII để thờ Thiên Hậu Thánh Mẫu. Ngôi chùa này đã trở thành biểu tượng của sự may mắn, bình an và bảo hộ cho người đi biển, góp phần làm nên sự thịnh vượng của cảng thị Nước Mặn.

Trải qua nhiều thăng trầm của lịch sử, Chùa Bà Nước Mặn đã qua nhiều lần trùng tu, tôn tạo. Đặc biệt, vào năm 1890, chùa đã được triều đình nhà Nguyễn cho phép trùng tu lớn, xây dựng lại khang trang hơn trước. Đến nay, ngôi chùa vẫn giữ được nhiều nét đặc trưng của kiến trúc cổ truyền, với những hạng mục như Nhà Tiên Tế, Nhà Tổ, Nhà thờ Thiên Hậu Thánh Mẫu và nhiều di vật quý giá khác.

Vai trò và ý nghĩa

Qua nhiều thế kỷ, Chùa Bà Nước Mặn đã được xếp hạng là Di tích Lịch sử Văn hóa cấp Quốc gia, ghi nhận những giá trị lịch sử lâu đời, văn hóa tín ngưỡng và kiến trúc đặc sắc của nơi đây. Ngôi chùa không chỉ là nơi tín ngưỡng tâm linh của người Hoa khi xưa mà còn là minh chứng sống động cho sự giao lưu, hội nhập văn hóa giữa các dân tộc, quốc gia trên vùng đất Bình Định.

Đến đây, du khách chắc chắn sẽ được khám phá một di sản văn hóa đặc biệt, gắn liền với những câu chuyện lịch sử, tín ngưỡng và kiến trúc đậm chất Á Đông.

Khám phá vẻ đẹp kiến trúc độc đáo của Chùa Bà Nước Mặn

Vẻ đẹp kiến trúc độc đáo của Chùa Bà Nước Mặn luôn được đánh giá cao với sự ấn tượng, nổi bật của nét đẹp truyền thống. Ngôi chùa được xây dựng trên một diện tích rộng rãi, thoáng mát, mang đến cảm giác thanh bình và an yên.

Kiến trúc tổng thể

Tổng thể kiến trúc của chùa được bố trí hài hòa và cân đối gồm nhiều hạng mục chính như Tam quan, Chánh điện, nhà thờ Tổ, nhà thờ Mẫu và các khu vực khác.

• Tam quan: Hay còn được gọi là ba cổng vòm cuốn, là điểm nhấn đầu tiên khi bước vào khuôn viên chùa. Chúng được trang trí tinh xảo với hình ảnh rồng phượng, biểu tượng cho sự linh thiêng và sự may mắn. Trước cổng những tượng Hổ và Kỳ Lân uy nghi đứng trấn giữ, mang ý nghĩa bảo vệ và canh gác nơi tôn nghiêm.
• Chánh điện: Chánh điện thờ Thiên Hậu Thánh Mẫu, hai bên là hai bàn thờ, một bên thờ thần Hoàng Làng, bên kia thờ bà Thai Sanh Thánh Mẫu. Kiến trúc chánh điện với ba gian, mái cong vút tạo nên vẻ uy nghiêm, cổ kính. Bên trong, các tượng Phật, Bồ Tát được sắp đặt trang nghiêm, khiến người chiêm ngưỡng cảm nhận được sự linh nghiêm và an tịnh.
• Nhà thờ tổ: Đây là nơi thờ các vị tổ sư sáng lập và truyền thừa chùa. Kiến trúc khu vực này khá đơn giản, mộc mạc nhưng không kém phần sang trọng với bàn thờ được trang trí cẩn thận.
• Nhà thờ Mẫu: Nơi đây có những tượng Mẫu được bài trí trang nghiêm mang nét văn hóa Việt – Champa – Hoa vô cùng lộng lẫy, tôn vinh sự linh thiêng, quyền năng của các vị Mẫu trong tín ngưỡng dân gian.

Ngoài ra, trong khuôn viên chùa còn có Cây Đa, phía trước chùa là một hồ nước nhỏ, sau hồ là bức bình phong lớn với hình khắc trang trí đậm chất Phật Giáo. Mặt trước của bình phong trang trí hình Long Mã, bát quái, mặt trong trang trí hình chim phượng, nằm trong tứ linh trong các đình chùa.

Tất cả các yếu tố này hòa quyện với nhau, biểu hiện tinh thần của con người và tự nhiên, giữa đạo Phật và tín ngưỡng dân gian tạo nên một công trình kiến trúc tôn giáo độc đáo, đầy ý nghĩa.

Họa tiết trang trí

Họa tiết trang trí tại Chùa Bà Nước Mặn vô cùng phong phú đa dạng. Rồng phượng – biểu tượng của quyền uy, sức và may mắn được chạm trổ tinh xảo trên mái chùa, nóc nhà, bờ tường.

Hoa văn – tượng trưng cho sự tinh tế, thanh tao được điểm xuyết ở khắp mọi nơi, tạo nên một không gian uy nghiêm mà vẫn thanh lịch. Chữ thư pháp – thể hiện tinh thần văn hóa và triết lý Phật Giáo được trang trí trên các bưc hoành phi, câu đối, thể hiện niềm tôn kính, hướng thiện của con người.

Chùa Bà Nước Mặn – Giá trị văn hóa phi vật thể được bảo tồn

Chùa Bà Nước Mặn qua thời gian không chỉ là một di tích kiến trúc tôn giáo mà còn được Bộ Văn hóa – Thể thao và Du lịch công nhận là di sản văn hóa phi vật thể Quốc gia năm 2022. Các giá trị văn hóa phi vật thể tại Chùa Bà Nước Mặn đã góp phần tô điểm nên bức tranh đa sắc màu về đời sống văn hóa tinh thần của cộng đồng địa phương, đồng thời là tài sản quý báu cần được bảo tồn và phát huy.

Lễ hội Chùa Bà Nước Mặn

Lễ hội Chùa Bà Nước Mặn qua nhiều năm đã trở thành truyền thống lâu đời và quy mô lớn nhất tỉnh Bình Định. Trải qua hàng trăm năm, lễ hội đã trở thành nét sinh hoạt văn hóa đặc sắc, mang tính cộng đồng cao của huyện Tuy Phước.

Lễ hội Chùa Bà Nước Mặn mang ý nghĩa giáo dục sâu sắc về truyền thống uống nước nhớ nguồn, yêu quê hương đất nước cho các thế hệ mai sau. Qua đó, lễ hội khơi dậy tinh thần vươn lên trong lao động sản xuất, góp phần xây dựng và phát triển vùng đất có vai trò ý nghĩa lịch sử quan trọng này.

Hàng năm, lễ hội được tổ chức trọng thể ba ngày, từ ngày cuối cùng của tháng Giêng đến ngày mùng 2 tháng Hai âm lịch. Phần lễ mỗi năm đều được chuẩn bị chu đáo với nhiều điểm mới, đảm bảo tính trang nghiêm và mang màu sắc rực rỡ hơn so với các năm trước.

Về phần lễ sẽ bao gồm đầy đủ các nghi thức: Nghinh thần rước sắc, khai kinh cầu quốc thái dân an, tế Thiên Hậu Thánh Mẫu (tế Bà), khởi ca hát thứ lễ,… Riêng lễ nghinh thần rước sắc tổ chức chiều 29 tháng Giêng sẽ có đội kiệu nghinh thần, 4 kiệu rước biểu trưng ngư – tiều – canh – mục, còn có múa lân, sư, rồng.

Đoàn nghinh thần sẽ xuất phát từ chùa Bà, lần lượt đến chùa Ông (miếu Quan Thánh), miếu Bà Hỏa, dinh Thành Hoàng, miếu Ông Hổ để rước các vị thần về chùa Bà cùng giáng lâm án tiền thụ lễ, phù hộ cho bá tánh bình an.

Đây không chỉ là sự kiện văn hóa truyền thống quan trọng của tỉnh Bình Định mà còn là điểm đến hấp dẫn thu hút đông đảo du khách trong và ngoài nước. Qua đó, lễ hội góp phần quảng bá, giới thiệu nét đẹp văn hóa con người Bình Định đến với bạn bè khắp mọi miền đất nước và quốc tế.

Chùa Bà Nước Mặn trong đời sống tinh thần của người dân

Chùa Bà Nước Mặn từ lâu đã được người dân biết đến là di tích lịch sử – văn hóa và tâm linh quan trọng. Nơi đây không chỉ là một ngôi chùa cổ kính, mà còn là biểu tượng văn hóa, nơi sinh hoạt tâm linh và là điểm đến du lịch hấp dẫn được du khách biết đến.

Nơi sinh hoạt tâm linh

Chùa Bà Nước Mặn đóng vai trò quan trọng trong đời sống tinh thần của người dân địa phương. Từ bao đời nay, người dân đã coi nơi đây là nơi linh thiêng để tới cầu nguyện, cầu xin bình an, may mắn và sức khỏe. Nhiều người thường đến chùa cầu xin cho công việc làm ăn thuận lợi, học hành đỗ đạt hoặc cầu xin đường con cái để nối dõi tông đường.

Sau mỗi lần đạt được điều mong ước, người dân lại trở lại chùa để cảm tạ, dâng hương, dâng lễ vật tỏ lòng biết ơn với thần Phật đã phù hộ, độ trì. Các nghi lễ tâm linh như lễ rằm, lễ vía Bà Nước Mặn, lễ cầu an, lễ cầu siêu,… diễn ra thường niên tại chùa, thu hút đông đảo người dân tham dự.

Địa điểm du lịch tâm linh

Không chỉ là nơi sinh hoạt tâm linh của người dân địa phương, Chùa Bà Nước Mặn còn là điểm đến hấp dẫn, thu hút được du khách đến tham quan, chiêm bái. Với kiến trúc cổ kính, ẩn chứa nhiều giá trị lịch sử và tâm linh, chùa là điểm dừng chân lý tưởng cho những ai muốn tìm hiểu về văn hóa tín ngưỡng của người dân vùng đất này.

Sự hiện diện của Chùa Bà Nước Mặn đã góp phần thúc đầy phát triển du lịch địa phương, đem lại nguồn thu nhập ổn định cho người dân, đồng thời quảng bá hình ảnh, văn hóa của vùng đất ra khắp mọi miền đất nước.

Biểu tượng văn hóa

Qua nhiều thế kỷ tồn tại, Chùa Bà Nước Mặn đã trở thành một phần không thể thiếu trong đời sống tinh thần của người dân địa phương. Nơi đây thể hiện rõ nét bản sắc văn hóa, tín ngưỡng độc đáo của vùng đất này, nơi tôn thờ sự linh thiêng của tự nhiên và lòng biết ơn với các vị thần linh, đất trời.

Bên cạnh đó, các sinh hoạt tâm linh, các nghi lễ truyền thống diễn ra tại chùa hàng năm cũng là biểu hiện sống động của nền văn hóa bản địa, thể hiện tín ngưỡng, lối sống và truyền thống lâu đời của người dân nơi đây.

Những điều thú vị khi đến tham quan Chùa Bà Nước Mặn

Nếu có cơ hội đến Chùa Bà Nước Mặn để tham quan hoặc tham dự lễ hội tại đây mọi người có thể khám phá được rất nhiều điều thú vị. Những trải nghiệm mang lại chắc chắn sẽ giúp mọi người hiểu thêm về lịch sử cũng như văn hóa tâm linh đặc sắc.

• Kiến trúc ấn tượng: Chùa Bà Nước Mặn sở hữu kiến trúc đặc sắc, pha trộn giữa văn hóa Champa, Việt và Hoa, với những đường nét hài hòa, tinh tế. Đến đây mọi người không chỉ được chiêm ngưỡng những kiến trúc cổ mà còn được check-in với nhiều khu vực ấn tượng.
• Câu chuyện lịch sử: Chùa Bà Nước Mặn có lịch sử hình thành lâu đời, gắn liền với các câu chuyện truyền thuyết lẫn câu chuyện có thật khi người Hoa đến vùng đất Bình Định.
• Lễ hội Văn hóa đặc sắc: Hàng năm, Chùa Bà Nước Mặn đều tổ chức lễ hội lớn, thu hút đông đảo du khách lẫn người dân từ nhiều nơi. Mọi người khi tham gia có cơ hội thưởng thức các tiết mục dân gian, xem hát bội, bài chòi cũng như các nghi lễ nghinh thần tại Chùa Bà Nước Mặn.

VỊ TRÍ BẢN ĐỒ:

Chùa Bà Nước Mặn hiện nay đã được nhiều người biết đến và là một phần không thể thiếu góp phần xây dựng, phát triển các truyền thống văn hóa, lịch sử lâu đời tại vùng đất Bình Định. Đến với ngôi chùa này, mọi người còn có cơ hội hiểu thêm về lịch sử vùng đất, con người và tín ngưỡng, tập tục của người xưa.